17-03-2017
Er valt natuurlijk enorm veel te schrijven over de samenwerking met IKEA. Waarom heb ik dit destijds eigenlijk gedaan? De vraag suggereert dat een samenwerking schade zou kunnen veroorzaken. Wij maken exclusieve objecten en IKEA juist heel betaalbare. En wellicht ook omdat falen op het hoogste, of in elk geval breedste, podium ter wereld ook geen prettig vooruitzicht is. Het wordt wel heel ingewikkeld als je je vak niet uitoefent omdat je bang bent dat je het niet beheerst. Ik heb het vooral wél gedaan omdat mijn IKEA-ontwerpen voor een veel groter publiek bereikbaar zullen zijn en de mogelijkheden door de grote aantallen totaal anders zijn dan waar ik aan gewend ben. Wij doen elke dag ongelooflijk ons best om betaalbare producten te maken maar dat is erg moeilijk als je, zoals wij dat doen, kleine aantallen in Nederland produceert.
En waarom wilde IKEA met jou werken? Omdat zij zo’n beetje het grootste zijn en eigenlijk geen concurrentie hebben. Samenwerken is voor hun een manier om in de spiegel te kijken, de boel op te schudden je zou kunnen zeggen bewust een Paard van Troje binnen te halen.
Hoe is de samenwerking tot stand gekomen? Omdat ik Karin Gustavsson, een divisiehoofd bij IKEA, keer op keer op de Salone del Mobile (het belangrijkste jaarlijkse meubel- en design evenement in Milaan) zag en er een enorme klik was. Na haar een paar keer gesproken te hebben over een mogelijke samenwerking zijn we maar gewoon begonnen. Karin gaf me opdracht om voor de Jassa-collectie, die deze maand gelanceerd wordt, te ontwerpen.
Maar er komt ook een Eek collectie? Ja dat was omdat ik het niet goed vond om niet langdurig samen te werken. In het kader van een duurzame samenwerking vond ik dat we van start zouden moeten gaan met een volledig door mij ontworpen collectie. Ik had verschillende ideeën waarvan een serie ‘hand made – serial produced’-objecten. Dit zijn handgemaakte vormen die in grote aantallen in een normaal productieproces worden vervaardigd. Hierdoor blijft de prijs even laag maar krijg je toch een product dat het gevoel geeft handgemaakt te zijn. Karin wist dat Marcus Engman, de creatief directeur van IKEA, al jaren het hoofd brak over de mogelijkheid om massa te produceren en toch het karakter te behouden van een handgemaakt product. Na een ontmoeting op het hoofdkantoor van IKEA in Älmhult kregen we de opdracht een Eek collectie te maken.
Is het anders om voor IKEA te ontwerpen? Eigenlijk helemaal niet, IKEA is net zoals wij gericht op het proces van idee tot consument, waardoor het begrip voor alle overwegingen over en weer groot is. Op de reis terug van die meeting in Älmhult schetste ik meer dan 10 ontwerpen die ik de week erna naar Karin stuurde. Er waren drie thema’s: “hand made – serial produced”, ‘niet weggooien’ en er waren ook fabrieken die producten nodig hadden, in het kader van goed opdrachtgeverschap van IKEA.
Dat laatste, het goede opdrachtgeverschap, is trouwens een mooi verhaal. Toen in de beginjaren van IKEA de eerste winkel afbrandde hebben de fabrieken in Polen Ingvar Kamprad, de oprichter van IKEA, geholpen om zonder directe betaling nieuwe voorraden te leveren. IKEA was er niet geweest zonder die fabrieken. Inmiddels zijn de vurenhouten meubelen uit de gratie en was het aan mij om iets te bedenken wat wel begeerlijk is en wat in deze fabrieken in Polen kon worden geproduceerd.
En hoe ging het ontwerp en ontwikkelproces in praktijk? Wat me eigenlijk het meest is opgevallen, is dat IKEA ondanks de grote aantallen toch vooral gericht is op traditionele productieprocessen. Vanwege de grote aantallen kunnen ze enorm efficiënt werken. Maar de meeste van mijn ontwerpen voor IKEA worden in traditionele fabrieken, waar een enorm aantal mensen werkt, vervaardigd. Dus geen high-end computergestuurde productie waarbij vooral aan de voorkant veel ontworpen wordt. Er zijn dan ook verschillende ontwerpen afgevallen omdat ze te lastig te ontwikkelen waren.
Later realiseerde ik me dat IKEA voortdurend nieuwe producten en collecties lanceert en daarbij dus zwaar leunt op de kennis die aanwezig is en daardoor ook minder innovatief bezig is. Eerst ergerde ik me een beetje aan de gedachte dat een collectie maar voor één seizoen en soms zelfs maar voor een paar dagen op de markt gebracht wordt. Zonde van al het werk dat erin is gaan zitten. Maar toen ik me realiseerde dat de kleinste serie van mijn ontwerpen voor IKEA 45.000 exemplaren is en dat wij van ons best verkopende product in de afgelopen tien jaar er ongeveer 5.000 hebben verkocht kwam ik tot de conclusie dat dat IKEA eigenlijk veel efficiënter dan wij haar producten ontwikkelt.
Dat leunen op wat ze al kennen en het denken dat iets alleen kan als het zich al bewezen heeft neemt soms wel grappige vormen aan. Iets nieuws maken kan dan namelijk nooit want nieuw heeft zich per definitie niet bewezen. De houtverbindingen die ik heb bedacht, zijn met grote tegenzin van de fabriek en scepsis van de techneuten gemaakt. Het detail was kinderlijk eenvoudig: een schuin contactvlak met borst. De regel en poot of rug worden met één bout tegen elkaar aangetrokken. Een bepekte hoeveelheid bevestigingsmateriaal is handig als een product demontabel moet zijn. Omdat hout scheef is wordt de kracht op het hele vlak overgebracht in plaats van een plaatselijke belasting op de bout. Hier komt nog eens bij dat vuren hartstikke zacht is. De stoel heeft de testen van IKEA glansrijk doorstaan. Dit proces is in een notendop eigenlijk precies waarom je als externe ontwerper door IKEA gevraagd wordt: om de boel op te schudden!
Zijn er nog meer Paard-van-Troje-voorbeelden? Het leukste voorbeeld was eigenlijk met de vazen die we met de hand gekleid hebben. Het aantal modellen moest wat mij betreft zo groot mogelijk zijn. Omdat er dan op het schap in de winkel echt het gevoel ontstaat dat ze allemaal verschillend zijn. De wijze van verpakken en in de winkel aanbieden bleek op een goed moment een vrij hilarisch gespreksonderwerp.
Het probleem was dat als mensen gaan kiezen ze ook de vazen moeten zien en dat het dan een zootje wordt. Dus moet de keuze beperkt worden. Dus eigenlijk was de logistiek van het bedrijf in totale contradictie met de gedachte om producten te verkopen die handgemaakt zijn en waar dus een keuze uitgemaakt kan worden. Op een goed moment constateerde ik dat deze casus precies was wat we wilden bereiken en dat we de vazen maar gewoon zo moesten maken en in de winkel zetten. In de fabriek moesten de mallen door elkaar gebruikt worden en de vazen bij het verpakken ook willekeurig op de pallets gezet worden en in de winkel moeten we de klant maar gewoon zijn gang laten gaan. Heerlijke anarchie dus. Iedereen was het er over eens dat het waarschijnlijk goed zou gaan maar vooral door het zo te laten.
Ik kreeg ook de vraag om textiel te ontwerpen die in een fabriek in Rusland op jacquardmachines geweven zou worden. Met deze techniek kan je bloemetjes en ander ingewikkelde patronen weven. Het thema ‘hand made – serial produced’ bracht wederom uitkomst het werd in dit geval ‘hand drawn –jacquard woven’. Mijn idee was strepen en blokjes uit de hand te tekenen, wat dus helemaal niet kan de strepen en blokjes zijn geen van allen recht of gelijkmatig. Door de weeftechniek was het mogelijk de mislukte blokjes en strepen te weven.
Het duurde een eeuwigheid alvorens we de eerste proeflapjes van de strepen binnen kregen.. Maar de proefjes waren gelijk al mooi en veelbelovend. Op de een of andere manier bleken de blokjes nog meer hoofdbrekens op te leveren want na maanden was er nog steeds geen digitale versie van de tekening. Uiteindelijk hebben we deze maar zelf gescand, gedigitaliseerd en toegestuurd. Kennelijk was dat het probleem want kort daarna kregen we een blokjes theedoek toegestuurd. De doek komt van alle ontwerpen misschien wel het dichtstbij het doel wat Marcus voor ogen had, een massaproduct waarvan je het gevoel hebt dat het handgemaakt is.
Wat was het grootste verschil tussen IKEA en Eek? Dat hangt toch weer samen met de aantallen. Voor IKEA is elk risico hoe klein dan ook reëel. Als er bij ons een kleine kans is dat er iets mis gaat gebeurt het waarschijnlijk niet maar bij IKEA gebeurt het bijna zeker wel. En ze hebben een positie dat ze extra kwetsbaar zijn omdat het makkelijk en ook prettig claimen is bij een groot bedrijf. Bij IKEA is risico een onderdeel van het ontwerp en het ontwikkelproces. Bij ons is het een kwestie van gezond verstand gebruiken en gewoon proberen. Door de kleine aantallen en de langzame introductie van onze producten is het risico en de mogelijke schade klein en kunnen we in principe altijd bijsturen.
En als wij een product op de markt brengen, maken we er één om te presenteren en pas nadat we bestellingen krijgen gaan we produceren. Vaak is dit dan ook nog maatwerk. Ik heb vorige week de tekeningen gemaakt voor de meubelen die we in Milaan gaan laten zien – een maandje van te voren dus. Bij IKEA kost dat meer dan een jaar. Nadat het ontwerp is goedgekeurd worden er dus gigantische aantallen gemaakt dat duurt een half jaar en vervolgens moeten deze producten over de hele wereld verspreid worden omdat ze op het schap in de winkels moeten staan bij de introductie. Er wordt nu dus al geproduceerd voor de collectie die volgend jaar in de winkels ligt.
En de Jassa-collectie die vandaag in Eindhoven geïntroduceerd wordt? Deze is meer dan een jaar geleden ontworpen. Mijn aandeel in de collectie is een aantal rotan meubelen. Een stoeltje, een ligbed en een serie manden. De ontwerpen zijn allemaal in Indonesië in de fabriek ontstaan toen bleek dat ze mijn ontwerpen niet wilden maken omdat ik een collectie met staal en rotan had bedacht. Ze wilden dat alles uit één fabriek kwam zonder onderdelen uit te besteden. In de fabriek hingen de buizenrotanmeubelen overigens wel aan de muur .
In deze fabriek zag ik een detail van pink dik bamboe. Dit materiaal wordt meestal gebruikt ter versteviging van de hoofdconstructie waar vervolgens het typische weefsel op wordt aangebracht. Bij het ligbed en de stoel en de manden is het pink dikke materiaal en wat ze er mee kunnen de basis voor het ontwerp.
En dat is tevens een antwoord op een veel gestelde vraag: waaraan herken je de ‘Eeken’ bij IKEA? Dat ik dus, zoals ik altijd doe, creëer vanuit wat er is. Nieuw is geen doel op zich maar de uitkomst van een proces waarbij het bestaande en de mogelijkheden het uitgangspunt vormen.
Waarom vraag en antwoord met jezelf? Omdat deze vragen voortdurend gesteld worden!
This post is also available in: EN
« Terug naar blogberichten